DÖŞEME
Yükleri doğrudan alan ve eğilme momentine zorlanan düz ve geniş geometrik kesitli elemanlardır. En ve boylarına nazaran kalınlıkları daha küçüktür bu nedenle plak ismini alırlar. Döşemeler uzun ya da kısa kenarın oranlarına bağlı olarak tek ya da çift yönlü çalışırlar. Açıklığın büyük olması halinde ise nervürlü(dişli) döşemeler yapılmalıdır. Ancak nervürlü döşemenin bina ağırlığını artırıcı etkisi de gözden kaçırılmamalıdır.
Döşemeler; ahşap, çelik ve beton döşemeler olmak üzere üç kısma ayrılır.
• Ahşap döşemeler; hafif ve estetiktir. Yapımı kısa sürer, işlenmesi kolaydır, eğilmeye karşı mukavemetleri ve ısı yalıtım değerleri yüksektir. Ancak bununla birlikte yangına karşı direnci düşük ve ses geçirgenliği yüksektir. Ahşap döşemelerde taşıyıcı elemanlar kirişler olduğundan düzenlemesinde açıklıklar, aralıklar, ahşap kiriş boyu ve de yüklemeler çok önemlidir.
• Çelik döşemeler; ahşaba göre en küçük kesitte maksimum taşıma gücü sağlarlar. Ahşapta olduğu gibi döşemeler küçük açıklık istikametinde kullanılır. Kirişler için normal ve başlıklı profiller kullanıldığı gibi özel kromlu profiller ile kafes şeklinde yapılan kirişlerde kullanılır. Duvara oturtulan bağlanma demirleri üzerine yerleştirilirler. Bu demirlerin görevleri; putrelden gelen yükü duvar sathına yaymak ve binaların duvarlarını boylar istikametinde birbirine bağlamaktır. Çelik profillerde yapılan döşeme türleri dolgu malzemesine göre isimlendirilirler.( Adi Volta Döşeme, Volta Döşeme, Beton Dolgulu Çelik Döşeme, Betonarme Dolgu Çelik Döşeme)
• Betonarme döşemeler; yapının katlarını ayırır, genellikle altları boş ama bazen de dolu olan döşemelerdir. Betonarme döşemenin içerisindeki donatı şekil ve miktarı döşeme açıklığına göre yapılan donatı hesaplarıyla elde edilir. Betonarmede demir çekmeye ve beton basınca çalışır. Mesnetlere yakın yerlerde döşemedeki çatlamalara karşı pilye demiri kullanılır. Donatı planında her döşemede kullanılacak olan demir tipi, adedi ve şekli gösterilir. Demir çapları Ф ile gösterilir. İşaretin önündeki sayı demir adedini, ardındaki sayı ise demir çapını ifade eder. (16 Ф 8/25 L=365 → 16 adet 8mm çapında 25 cm aralıklarla 365 cm boyunda kullanılacak donatıyı ifade eden bir gösterim şeklidir.) Döşeme kalınlıkları açıklığın büyüklüğüne, çelik ve betonun kalitesine ve taşıdığı yüke göre değişiklik gösterir. Ancak en az 8 cm, hatta deprem bölgelerinde minimum 10 cm kalınlığında olmalıdır. Plaklar uzunluk/genişlik oranına göre tek ya da çift doğrultuda çalıştırılır. Normal kat döşeme kalınlığı minimum 10 cm, çatı döşemeleri ise 8 cm olmalıdır. Dikdörtgen kesitli döşemenin uzun kenarının kısa kenarına oranı 2 ya da daha fazla ise bu döşemeler kısa kenar doğrultusunda çalışır ve “ hurdi döşeme” adını alır. Tek yönlü döşemeler de denilir. Kısa doğrultuda pilye ve düz, uzun doğrultuda düz donatı kullanılır. Döşeme alanı kare ya da kenarlar arası oran çok az ise bu tarz döşemeler “dal döşemeler” adını alır. Çift yönlü çalışan döşemelerdir. Her iki doğrultuda pilye ve düz donatı kullanılır.
Plak kalınlığı en az 7 cm olmalıdır.
Temel üstü yüksekliği;
1. derece deprem bölgesinde 12,00 m
2. derece deprem bölgesinde 15,00 m
3. derece deprem bölgesinde 18,00 m
4. derece deprem bölgesinde 21,00 m olmalıdır.
Bu yükseklikleri aşan yapılarda yatay yükleri emniyetle temele aktarmak üzere temele kadar devam eden ve planda rijitlik merkezi kütle merkezine mümkün olduğunca çakışan deprem perdeleri düzenlenmelidir.
Basınç başlığı en az, serbest dış aralıkların 1/10 u kadar kalınlıkta olmalı ve 5 cm den ince olmamalıdır. Basınç başlığında yük dağılımını sağlamak için dişlere dik doğrultuda ve diş uzunluğunun her 1 m si için donatı çubuk aralığı 20cm yi ve1,5 d yi geçmemelidir. Dişler arasındaki plağa en az 30 cm ara ile 1 Ф 16 lık dişlere paralel olarak konulmalıdır. Dişler arası uzaklık en az 10 cm olmalıdır. Kalıbı eğik ya da köşeli yapmak mümkündür ancak ahşap işçiliği zor olduğundan metal kalıp kullanılır. Dişli döşeme tek yönde çalıştırılacaksa nervürler enlemesine tanzim edilir. Esas çelikler nervür içine yerleştirilir ve dağıtma çelikleri esas çeliklere dik ve döşemenin uzun kenarı doğrultusunda konur. Çift yönlü çalıştırılacak olan dişli döşemelerde nervürler her iki doğrultuda yapılır. Bu döşemede iki defa kısa kenar doğrultusundaki dişlerin çelik donatısı alta konur ve uzun kenar doğrultusundaki dişlerin çelik donatısı da üste konur. Dağıtma çelikleri ise her iki doğrultuda konur ve bağlanır.
KİRİŞLER
Döşemelerden gelen yükü kolonlara, perdelere ya da başka kirişe aktaran dikdörtgen ya da tablalı kesitlerdir. Kirişler eğilme momenti ve kesme kuvvetine maruz kalırlar. Bununla birlikte bazı kenar kirişleri, balkon kirişleri ve plandaki eğri eksenli kirişler ayrıca burulma etkisi altında da kalırlar.
Kirişler mesnet durumlarına ve donatı şekillerine göre isimlendirilirler.
• Hatıllar
• Lentolar
• Basit kirişler
• Konsol ve konsollu kirişler
• Devam eden kirişler
• Ters kirişler
• Tablalı kirişler
Betonarme kirişler üzerlerine gelen yükü kolonlara aktarırlarken eğilmeye maruz kalırlar. Bu durumda kiriş yüksekliğinin yarısından geçtiği varsayılan tarafsız eksenin üst kısmı basınca alt kısmı ise çekmeye çalışır. Betonarme kirişin oturduğu mesnetler arasındaki açıklık “serbest açıklık” olarak isimlendirilir.
Kirişlerde hesap açıklığı 35cm ya da daha az olan mesnetlerde mesnet eksenleri arasındaki uzaklık olarak alınır. Mesnet kalınlığı 35 cm den fazla ise hesap açıklığı serbest açıklığın %5 artırılmasıyla belirlenir. Betonarmede çelik çubuklar çekmeye çalıştığından, kirişlerde esas çelikler alta, montaj donatıları da üste konur. Kirişin yapılacağı yerin sınırlı olması durumunda kiriş basınç gerilmelerini karşılamada yetersiz kalır bu durumda beton alanını desteklemek için çelik donatı konur ve “çift donatılı betonarme kirişi” olarak adlandırılır. Çerçeve kirişleri en az 25×50 cm kesitinde olur. Gövde genişliği kirişin oturduğu kolonun genişliğine kiriş yüksekliğini 1,5 katını eklemekle bulunan değeri geçemez.
Açıklıklarda kirişler mümkün olduğunca tek donatılı olarak boyutlandırılmalıdır. Zorunlu olduğu durumlarda basınç donatısı kullanılabilir. Ancak basınç donatısı yüzdesi 0,01 den ve çekme donatısının %50 sinden fazla olamaz. Tek donatılı boyutlandırılan kirişlerde basınç yüzünde minimum 2Ф12 donatı bulunmalıdır.
Mesnetlerdeki donatının en az 1/3 ü moment sıfır noktasından ankraj boyu kadar uzatılmalıdır. Bu uzunluk kiriş serbest açıklığının ¼ ünden az olamaz. Kolona saplanan kirişlerin kolonun diğer yüzünde devam etmediği durumlarda kirişlerdeki alt ve üst donatı, kolonun karşı yüzüne kadar uzatılıp 90 º büküldükten sonra ankraj uzunluğu kadar düşey yönde devam ettirilmelidir. Her iki taraftan kiriş saplanan kolonlarda basınç donatıları sürekli olmalıdır.
ETRİYE
Etriye genişliği ve yüksekliği, kirişin genişliği ve yüksekliğinden pas payının çıkarılması ile bulunur. Etriyede minimum donatı çapı 8 mm olmalıdır ancak çok özel durumlarda 6 mm kullanılabilir. Etriye sayısı, etriye konacak kiriş boyu etriye aralığına bölünüp çıkan sayıya 1 ilave edilmesiyle bulunur. Etriye aralığı genelde 20 cm dir. Kiriş başka kirişe saplanıyorsa saplandığı ucunun saplandığı kiriş genişliği kadar kısmına etriye konmaz.
Etriye üzerine kıvrım ölçüleri, kanca boyları, etriye sayısı, etriye çapı ve toplam boyu yazılır.
HATILLAR
Kagir yığma yapılarda taş, tuğla ve bloklarla inşa edilen duvarların bağlantısını sağlamak, üzerlerine gelen yükleri düzgün bir şekilde nakletmek üzere yapılır. Betonarme hatılın alt kısmı tamamen dolu olduğundan pilye konulmaz. Hatıl kesitinde dört esas çelik ve 30-50 cm ana etriyeler konur.
Kiriş boyutu 50 cm den az olamayacağından, kısa kiriş görevi görmek için kullanılır. Pencere ve kapı boşluklarında görülür.
LENTOLAR
Kagir yapılarda kapı ve pencere boşluklarının üzerini kapatmak ve üstlerine gelen yükü nakletmek için betonarmeden yapılan elemanlardır. Lentoların genişlikleri yan duvarların kalınlıkları kadar olup yüksekliği en az 20 cm alınırsa da açıklık ve üzerine gelen yüke göre değişir. Lento boyunca esas Pilye ve montaj çelikleri konur. Etriyeler en çok 20 cm ara ile bağlanır. Kapı ve pencere kenarları dişli ise lentolar da dişli yapılır.
BASİT KİRİŞLER
Kagir yığma yapılarda iki ucu serbest istinatlı olarak yapılan betonarme kirişlerde kiriş uçları en az 20 cm uzunluğunda mesnetler üzerine oturtulur. Bu kirişler üzerine gelen döşeme veya duvar yüklerini taşır ve yanlardaki mesnetlere iletirler.
TERS KİRİŞLER
Binalarda döşemenin yükünü taşıyan kirişin döşeme altından sarkması istenmiyorsa kiriş döşemenin üzerinde tertiplenir. Bu kirişlerin üzerine gelen duvarda kapı açılamaz. Ancak zorunluysa açılır ve bu durumda da eşik yapılır. Çelik donatımı normal kiriş gibidir.
TABLALI KİRİŞLER
Betonarme yapılarda döşeme altlarına konan ve betonu döşeme ile birlikte dökülen kirişler tablalı yapılabilir. Kirişin basınca çalışan alanını genişletmek amacıyla döşemenin bir kısmı kiriş ile birlikte çalıştırılır. Döşeme açıklığı basit formüllerle hesaplanır ve açıklığın yarısından fazla olamaz. Ayrıca zımbalama etkisine karşın kiriş guseli de yapılabilir.
KOLONLAR
Yük taşıyıcı bazen süsleyici bazen hem taşıyıcı hem süsleyici olarak yapılan betonarme elamanlardır. Yük taşıyıcı olması durumunda sütunun dar kenarı veya çapı yüksekliğinin 1/20 den az olamaz. Betonarme kolonlarda genel olarak beton basınca, çelikler burkulmaya ancak özel durumlarda basınca da çalışırlar. Kolon kesitleri kare, dikdörtgen, yamuk, köşeli haç, düzgün çokgen ve daire şeklinde olabilir.
Betonarme çelik donatımında, kolon esas boylama çelikleri kolon boyunca ve uçlarına kanca yapılarak konur. Kolonlarda esas çelikler eklenmez. Kolon esas çelikleri altındaki ve üstündeki betonarme yapı elemanı için gömülür. Beton bir betonarme temel üzerine yapılacaksa kolonların oturtulacağı yerlerde filizler bırakılır. Aynı şekilde kolon betonu kat döşeme betonunun üst seviyesinde kesildiğinde yine filizler bırakılmalıdır. Filizlerin uçlarına kanca yapılır. Kolon için gerekli çelik fazla ve sık ise filiz uzunluğu artırılır ve kancasız konur. Filiz çapları ve sayısı devam edecek kolonlardaki çeliklere eşit ve filiz boyu en az 40 Ф kadar alınır.
Üstteki kolon kesit alanı küçülüyorsa kolon esas çelikleri kiriş içinde kalacak şekilde kıvrılarak devam ettirilir.
Taşıyıcı kolonlarda minimum donatı çapı Ф14 alınır.
Minimum kolon en kesit boyu 25 cm olmalıdır. Ancak I,T,L kesitli kolonlarda 20 cm e izin verilebilir. Kutu kesitli kolonlarda minimum beton kalınlığı 12 cm dir. Beton örtü kalınlığı ise içteki elemanlarda 2 cm ve dıştaki elemanlarda 2,5 cm den az olmamalıdır. Kat yüksekliğinin 1/20 sinden küçük kesitli ya da geniş kenarının dar kenara oranın 3 den büyük olduğu kesitler uygun değildir.