Deprem – Yapı İlişkisi

SARSINTIYA DİRENEN BİNALAR 
İnsanların göçen binaların altında kalmaları, depremlerdeki can kayıplarının en büyük nedenini oluşturuyor…Uzmanlar da depremin değil, binanın öldürdüğünü ve bunu önleyecek teknolojinin de bugün elimizde olduğunu  söylüyor… 

Yapı tipleri
Şiddet cetvellerinin açıklanmasında adı geçen ve özel bir şekilde depreme dayanıklı olarak projelendirilmiş yapılar üç tipe ayrılıyor:

A Tipi: Kırsal konutlar, kerpiç yapılar, kireç ve çamur harçlı moloz taş yapılar.
B Tipi: Tuğla yapılar, yarım kagir yapılar, kesme taş yapılar, beton biriket ve hafif prefabrik yapılar.
C Tipi: Betonarme yapılar, iyi yapılmış ahşap yapılar.

Şiddet derecelerinin yapılarda meydana getirdiği hasarların açıklanmasında kullanılan az, binaların yüzde 5’inin; çok, yüzde 50’sinin; pek çok ise yüzde 75’inin zarar gördüğünü gösteriyor.

Yapılardaki hasar grupları
Yapılardaki hasar ise 5 gruba ayrılıyor:

Hafif hasar: İnce sıva çatlaklarının meydana geliyor ve küçük sıva parçaları dökülüyor.
Orta hasar: Duvarlarda küçük çatlakların meydana gelmesi, oldukça büyük sıva parçalarının dökülmesi, kiremitlerin kayması, bacalarda çatlakların oluşması yla tanımlanıyor.
Ağır hasar: Duvarlarda büyük çatlakların meydana gelmesi ve bacaların yıkılmasıyla tanımlanıyor.
Yıkıntı: Duvarların yarılması ve binaların bazı kısımlarının yıkılmasına neden oluyor.
Fazla yıkıntı: Yapıların tüm olarak yıkılmasıyla tanımlanıyor.   

Depremlerin şiddetlerine göre yapılara etkileri
Depremin şiddeti, onun yapılar, doğa ve insanlar üzerindeki etkisini gösterir. Şiddet cetveli I’den XII’ye kadar sıralanır. I; duyulmayan, II; çok hafif, III; hafif, IV ise orta şiddetli depremlerdir. V şiddetindeki depreme kadar yapılarda herhangi bir hasar meydana gelmez. V ve daha büyük şiddetteki depremler için yeryüzünde ve buna bağlı olarak yapılarda meydana gelen hasarlar şöyle sıralanır:

V-Şiddetli: Bu şiddetteki depremler A tipi yapılarda hafif hasara neden olabilir.
VI-Çok şiddetli: Bu şiddette depremlerde B tipi az yapıda hafif hasar ve A tipi az yapıda orta hasar görülür.
VII-Hasar yapıcı: Bu şiddetteki depremlerde taş duvarlarda çatlak ve yarıklar oluşur. C tipi çok binada hafif hasar, B tipi çok binada orta hasar, A tipi çok binada ağır hasar, A tipi az binada yıkıntı görülür.
VIII-Yıkıcı: C tipi çok yapıda orta hasar, C tipi az yapıda ağır hasar, B tipi çok yapıda ağır hasar, A tipi çok yapıda yıkıntı görülür. Boruların ek yerleri kırılır. Taş duvarlar yıkılır.
IX-Çok Yıkıcı: C tipi çok yapıda ağır hasar, C tipi az yapıda yıkıntı, B tipi çok yapıda yıkıntı, B tipi az yapıda fazla yıkıntı ve A tipi çok yapıda fazla yıkıntı görülür. Toprak altındaki borular kırılır.
X-Ağır Yıkıcı: C tipi çok yapıda yıkıntı, C tipi az yapıda yıkıntı, B tipi çok yapıda fazla yıkıntı, A tipi pek çok yapıda fazla yıkıntı görülür. Yeraltındaki borular kırılır ya da eğrilir.
XI-Çok Ağır Yıkıcı: Binalar kullanılmaz hale gelir. Yeraltındaki borular kırılır.
XII- Yok Edici: Pratik olarak toprağın altındaki ve üstündeki tüm yapılar baştanbaşa yıkıntıya uğrar.

Konut yaptırırken dikkat etmeniz gerekenler:

• Alacağınız arsa imar parselli olmalı.
• İnşaata başlamadan önce statik-betonarme projelerinizi bir inşaat mühendisine yaptırın.
• Yapılan projeyi İnşaat Mühendisleri Odası’ndan vize ettirin.
• Binayı yaptıracağınız ustanın deneyimli ve güvenilir olmasına dikkat edin.
• Proje, usta tarafından uygulandığı sırada dahi bir inşaat mühendisine yapıyı kontrol ettirin.
• İnşaat demiri ve çimento dahil, inşaat malzemeleri TSE belgeli olmalı.
• Kontrol mühendisi ve projeleriniz yoksa, depreme karşı güvenli yapı yapmanız mümkün değildir.

Konut alırken dikkat etmeniz gerekenler:

• Alacağınız daire ya da binanın, ruhsatlı ve projeli olmasına dikkat edin.
• Alacağınız dairenin banyo ve mutfağına bakmanın yanı sıra; binanın kolon, kiriş, döşeme gibi taşıyıcı sistemine de dikkat edin.
• Daire alacağınız müteahhidin proje ve standartlara uygun inşaat yapan biri olmasına dikkat edin.
• Alacağınız ev ile ilgili yapım aşamaları hakkında Belediye-İnşaat Müendisleri Odası gibi ilgili kurumlardan bilgi alın.
• Kooperatif eliyle konut sahibi olacaksanız, binanın betonarme karkas sistemi (binanın iskeleti) inşa edilirken projelere uygun olup olmadığı, beton ve demir kontrollerini bir inşaat mühendisine yaptırın. 

Binaların yıkılma nedenleri
İstanbul Teknik Üniversitesi öğretim görevlilerinin 24 Ağustos’ta binaların yıkılış nedenleriyle ilgili bir rapor hazırladılar. Rapordaki ana başlıklar şöyle:

• Rastgele bağlanan kolon ve kirişler: Betonarme binaları ayakta tutan taşıyıcı sistem yani kolon ve kirişler, düzensiz ya da dolaylı yoldan birleştiriliyor.
• Sonradan yapılan çıkıntılar: Bina projede 200 m.2’lik bir alana otururken, dört tarafından birer metre çıkma yapılarak binanın metrekaresi artırılıyor.
• Eksik etriye demiri: Kiriş, kolon ve demirler yerleştirilirken, proje ya da yönetmeliklere uyulmuyor. Kolon ve kirişlerin içinde bulunan boyuna demirlerin etrafını saran etriyeler gerekli sıklıkta yerleştirilmiyor.
• Düşük beton kalitesi: Yürürlükteki yönetmeliklere göre beton mukavemeti en az 200 kgf/cm.2 olması gerekirken, şantiyede hazırlanan kalitesiz betonların dayanma gücü 100 kgf/cm.2’den bile az oluyor.
• Deniz kumu: İnşaatlarda kullanılan yıkanmamış deniz kumu, içindeki tuz ve mineraller nedeniyle demirde paslanmaya neden oluyor.
• Zemin katların dükkan yapılması: Projede olmamasına rağmen binaların giriş katları dükkan, market, galeri yapılıyor. Böylece “yumuşak kat” denilen ve taşıma gücüne sahip olmayan katlar ortaya çıkıyor.
• Kesilmiş kolonlar: Binaların zemin katlarındaki kolonlar yer kazanmak amacıyla kesiliyor. Üst katlarda da bu gibi durumlar görülebiliyor.
• Kısa kolonlar: Binanın taşıyıcı sisteminin eşit dağılması gerekirken, ara kat yapmak amacıyla bir kat kısa kolonlarla döşeniyor.
• Yanlış ısı yalıtımı: Isı izolasyonu, iki yarım tuğla arasına ısı yalıtım malzemeleri yerleştirilerek yapılıyor. Oysa duvarı her zaman yekpare yapmak gerekiyor.
• Bitişik nizam: Çok katlı ve bitişik nizam yapılan binalar deprem sırasında sarsıntının etkisiyle birbirlerine çarpıyor.
• Düşük emek kalitesi: Kiriş ve kolonların yapımında, özellikle de demirlerin bağlanmasında düşük kaliteli insan gücü kullanılıyor.
  

Raporu hazırlayanlar: Prof. Dr. Gülsün Sağlamer (İ.T.Ü. Rektörü), Prof. Dr. Aykut Barka, Prof. Dr. Ahmet Sağlamer , Prof. Dr. Hasan Boduroğlu, Prof. Dr. Faruk Karadoğan, Prof. Dr. Atilla Ansal, Prof. Dr. İlhan Eren, Prof. Dr. Zekai Celep, Prof. Dr. Cengiz Giritoğlu, Prof. Dr. Mete Ünügür, Y. Doç. Dr. Atilla Dikbaş, Doç. Dr. Okan Tüysüz, Y. Doç. Dr. Serdar Akyüz, Araş. Gör. Gürsel Sunal, Y. Doç. Dr. Erhan Altunel (Osmangazi Üniversitesi)

Temel tipleri
Temel tipi seçilirken önemli olan maksimum ekonomik ve maksimum sağlamlığı yani optimumu yakalamak. Bu yapılırken zemin taşıma kapasitesi göz önüne alınıyor. Yapı yükü ve zemin taşıma gücü, yani zemin emniyet gerilmesi hesaplanıyor. Yapının zemin tarafından güvenlikle taşınması (ve bina oturduktan sonra zemindeki oturmaların belli sınırları aşmaması gerekiyor. Temel tipleri 2 ana gruba ayrılabilir:

Yüzeysel temeller:

• Münferit (tekil) temeller: Her kolonun altında bir pabuç bulunur.
• Mütemadi (sürekli) temeller: Kolonlar gruplanarak her birinin altına birer pabuç konulur.
• Radye jeneral: Tüm taban bir betonarme plaka üzerine oturtulur.

Derin (kazıklı) temeller:

• Yüzen kazık temeller: Kazıklar üzerlerine gelen yükü sürtünmeyle taşırlar.
• Uç kazığı: Kazıklar gelen yükü uç noktalarıyla taşır. 

Betonarme karkas ve çelik karkas sistemlerin karşılaştırılması:
Betonarme karkas yapıları iki başlık altında toplamak mümkün. Kiriş kolondan oluşan sistem ve çerçeve-perde sistem. Perde sistemde duvar yapmak yerine kolon uzatılarak duvar betonarme olarak inşa ediliyor. Daha çok dayanıklı yüksek yapılarda kullanılan bu sistemin yapımı ve bakımı çelik karkas sistemine göre çok daha kolay. Maliyeti de daha az. Çelik karkas sistemde yapılan binalar, yangına karşı da dayanıklı değil. Bunun yanında betonarme binaların da içinde yaşamak, bazı sağlık sorunlarını beraberinde getirebiliyor.